اختلال طیف اوتیسم شرایطی خاص است که با طیف وسیعی از علائم و نشانه‌ها همراه می‌شود. این وضعیت در هر فرد مبتلا به شکل متفاوتی بروز پیدا می‌کند، به طوری که هیچ دو فرد مبتلا به اوتیسم کاملاً شبیه یکدیگر نیستند. مهم است که بدانیم اوتیسم تنها بخشی از هویت فردی است و نباید تمام شخصیت فرد مبتلا را تعریف کند.
تشخیص و برخورد با کودکان مبتلا به اوتیسم
زمانی که با کودکان مبتلا به اوتیسم مواجه می‌شویم، ممکن است تفاوت‌هایی با دیگر کودکان مشاهده کنیم. این تفاوت‌ها معمولاً در نگاه اول قابل تشخیص نیستند. کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم همواره در میان ما هستند و گاهی این افراد یا اطرافیان‌شان از وجود این اختلال آگاه نیستند.
نکات مهم
این متن به ارائه اطلاعات کلیدی درباره‌ی اختلال طیف اوتیسم و نحوه شناسایی و برخورد با آن می‌پردازد. هدف، افزایش آگاهی و درک بهتر این اختلال است تا بتوانیم به بهترین شکل ممکن با افراد مبتلا به اوتیسم ارتباط برقرار کنیم و آن‌ها را در جامعه به خوبی حمایت کنیم.
بررسی جامع اختلال طیف اوتیسم
در این مقاله، ما با هدف ارائه دیدگاهی جامع، به بررسی اختلال طیف اوتیسم (ASD) و علائم متنوع آن می‌پردازیم. همچنین، روش‌های درمانی موجود برای بهبود سطح استقلال افراد مبتلا به این اختلال را مورد بحث قرار می‌دهیم.
چه چیزی اختلال طیف اوتیسم را تعریف می‌کند؟
اختلال طیف اوتیسم، که با رشد مغز و تأثیر بر درک و تعامل اجتماعی فرد مرتبط است، می‌تواند باعث ایجاد چالش‌هایی در تعاملات و ارتباطات اجتماعی شود. همچنین، این اختلال با الگوهای رفتاری محدود و تکراری مشخص می‌شود و “طیف” در نام آن به تنوع علائم و شدت آن‌ها اشاره دارد.
تفاوت‌های کلیدی در تعریف اوتیسم
واژه “اوتیسم” در سال 2013 توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا به “اختلال طیف اوتیسم” تغییر یافت. این اصطلاح اکنون شامل اختلالات زیر می‌شود:
- اختلال اوتیسم
- اختلال فراگیر رشد طبقه‌بندی نشده (PDD-NOS)
- سندرم آسپرگر
شناسایی علائم اوتیسم
علائم اختلال طیف اوتیسم به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: مشکلات در تعاملات و ارتباطات اجتماعی و رفتار و علایق محدود و تکراری.
علائم در کودکان خردسال
- کم‌گویی نسبت به همسالان
- عدم پاسخگویی به صداخوانی نام
- اجتناب از برقراری ارتباط چشمی
- عدم تبادل لبخند
- تکرار مکرر عبارات
- واکنش شدید به حواس‌پرت‌کننده‌ها
- انجام حرکات تکراری
- نبود بازی‌های تخیلی
علائم در کودکان بزرگتر
- عدم درک افکار و احساسات دیگران
- سخن‌گفتن غیرمعمول و تکرار عبارات
- پیروی از یک روتین روزانه و عدم تحمل تغییر
- علاقه شدید به موضوعات خاص
- واکنش نامطلوب به درخواست‌ها
- مشکلات در برقراری دوستی و تمایل به انزوا
- درک محدود از معانی کنایی
- دشواری در بیان احساسات
علت اصلی ابتلای به اختلال طیف اوتیسم
تاکنون علت دقیق ابتلای به اختلال طیف اوتیسم توسط محققان شناسایی نشده است. اما، تحقیقات زیادی در رابطه با تأثیرات ژنتیکی و عوامل محیطی، نظیر قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های خطرناک در دوران بارداری، در جریان است که ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند.
عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به اوتیسم
برخی از عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به اوتیسم را افزایش دهند عبارتند از:
- داشتن خواهر یا برادر مبتلا به اوتیسم
- بارداری در سنین بالا
- وجود بیماری‌های ژنتیکی نظیر سندرم داون یا سندرم ایکس شکننده
- وزن بسیار پایین نوزاد هنگام تولد
- سابقه ابتلای والدین به اختلالات روانی، به خصوص اسکیزوفرنی
- تولد زودهنگام
- مصرف داروهایی مانند والپروئیک اسید و تالیدوماید توسط مادر در دوران بارداری
عوامل بی‌تأثیر در ابتلا به اوتیسم
موارد زیر در بروز اختلال طیف اوتیسم تأثیری ندارند:
- تربیت نامناسب و بدرفتاری والدین
- رژیم غذایی
- عوامل مرتبط با سبک زندگی
- محیط اجتماعی یا فرهنگی
- ابتلا به عفونت‌های قابل انتقال
دسته‌بندی شدت اختلال اوتیسم
طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، اوتیسم در سه سطح ۱، ۲ و ۳ و در دو بعد عملکردی، یعنی ارتباطات اجتماعی و رفتارهای تکراری و محدود، دسته‌بندی می‌شود. سطح شدت نشان‌دهنده نیاز فرد به کمک بیرونی در زندگی روزمره است.
سطح ۱: نیازمند حمایت
افراد مبتلا به اوتیسم در سطح ۱ معمولاً در موارد زیر به حمایت نیاز دارند:
- شروع کردن یا ادامه دادن گفتوگو
- پاسخگویی مناسب به انتظارات دیگران
- حفظ علاقه به گفتوگو
- برقراری دوستی بدون حمایت مناسب دشوار است. این افراد همچنین ممکن است نیاز به:
- پیروی از الگوهای رفتاری ثابت
- کمک در سازماندهی و برنامه‌ریزی
- حمایت در مواجهه با تغییرات محیطی داشته باشند.
سطح ۲: نیازمند حمایت جدی
افرادی که در سطح ۲ اختلال طیف اوتیسم قرار دارند، در مقایسه با افراد در سطح ۱، به میزان قابل توجهی حمایت بیشتری نیاز دارند. برای این افراد، برخورد با چالش‌های اجتماعی، برقراری ارتباط و گفتوگو به شدت دشوار است. حتی با حمایت، این افراد ممکن است در برقراری ارتباط دچار مشکل باشند و پاسخ‌های آن‌ها ممکن است غیرمعمول یا غیرمنتظره باشد.
مشخصات افراد در سطح ۲ عبارتند از:
- استفاده از جملات کوتاه در صحبت کردن
- مشکل در درک و استفاده از ارتباط غیرکلامی
- محدودیت در موضوعات گفتوگو به موضوعات خاص
- دشواری در انجام فعالیت‌های روزمره به دلیل مشکل در سازگاری با تغییرات روزانه
سطح ۳: نیازمند حمایت بسیار زیاد
افرادی که در سطح ۳ قرار دارند، بیشترین سطح حمایت را در میان افراد مبتلا به اوتیسم نیاز دارند. برای این گروه، استفاده و درک ارتباطات کلامی و غیرکلامی بسیار دشوار است.
ویژگی‌های افراد در سطح ۳ عبارتند از:
- اجتناب یا داشتن تعاملات بسیار محدود با دیگران
- دشواری در شرکت کردن در بازی‌های تخیلی با دوستان
- کمبود علاقه به دوست‌یابی
- دشواری در پیدا کردن و نگه داشتن دوست
مشکلات متداول در افراد با اوتیسم سطح ۳
افراد در سطح ۳ اوتیسم معمولاً با چالش‌های زیر روبرو هستند:
- تغییر فعالیت‌ها یا برنامه‌های روزانه برای آن‌ها با دشواری‌های زیادی همراه است.
- دارای الگوهای رفتاری تکراری هستند که می‌تواند تأثیر منفی بر توانایی‌های عملکردی‌شان بگذارد.
- در صورتی که تمرکز آن‌ها برهم بخورد یا مجبور به تغییر کار خود شوند، احساس نگرانی شدیدی خواهند داشت.
فرآیند تشخیص اوتیسم
تشخیص دقیق اوتیسم ممکن است پیچیده باشد. پزشکان تمرکز خود را بر روی رفتار و سیر رشد فرد می‌گذارند.
غربالگری و ارزیابی در کودکان
اوتیسم در کودکان اغلب در دو مرحله تشخیص داده می‌شود:
- غربالگری رشد: این فرایند به پزشک کمک می‌کند تا دریابد آیا کودک در فراگیری مهارت‌های پایه‌ای مانند یادگیری، صحبت‌کردن، رفتار و حرکت پیشرفت داشته است یا خیر. توصیه می‌شود کودکان در سنین ۹، ۱۸، ۲۴ و ۳۰ ماه به طور منظم غربالگری شوند.
- ارزیابی کامل‌تر: اگر کودک در غربالگری‌ها نشانه‌هایی از مشکلات را نشان دهد، نیاز به ارزیابی دقیق‌تری دارد که ممکن است شامل تست‌های بینایی و شنوایی و آزمایش‌های ژنتیک باشد. ممکن است از متخصصان اختلالات اوتیسم، مانند روان‌پزشکان یا روان‌شناسان کودک کمک گرفته شود. برخی روان‌شناسان ممکن است آزمون مشاهده تشخیصی اوتیسم (ADOS) را انجام دهند.
تشخیص اوتیسم در بزرگسالان
اگر اوتیسم در دوران کودکی تشخیص داده نشده باشد اما در بزرگسالی نشانه‌های اوتیسم مشاهده شود، توصیه می‌شود با پزشک خود مشورت نمایید.
راه‌های درمان اوتیسم
برای درمان اختلال طیف اوتیسم، روش‌های درمانی متفاوتی وجود دارد که به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
1) رویکردهای رفتاری
رویکردهای رفتاری با هدف تغییر رفتار اجرا می‌شوند. این درمان‌ها به بررسی علل بروز رفتارها و پیامدهای آن‌ها می‌پردازند و به شناسایی الگوهای رفتاری کمک می‌کنند. تحلیل رفتار کاربردی (ABA) یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی رفتاری است که با تشویق رفتارهای مطلوب و نادیده گرفتن رفتارهای نامطلوب، مهارت‌های مختلف را تقویت می‌کند.
روش‌های مختلف تحلیل رفتار کاربردی شامل:
- آموزش مبتنی بر کوشش‌های مجزا (DTT)
- آموزش مبتنی بر پاسخ‌های محوری (PRT)
2) رویکردهای رشدمحور
رویکردهای رشدمحور بر بهبود مهارت‌های تکوینی خاصی تمرکز دارند و اغلب با رویکردهای رفتاری ترکیب می‌شوند.
روش‌های رشدمحور عبارتند از:
- گفتاردرمانی و زبان‌درمانی: به بهبود درک و استفاده از گفتار و زبان کمک می‌کند.
- کاردرمانی: به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌هایی برای زندگی مستقل بیاموزد و شامل درمان یکپارچگی حسی و فیزیوتراپی می‌شود.
- روش مداخله زودهنگام دِنوِر (EDSM): رویکرد جامع برای کودکان 1 تا 4 ساله بر اساس اصول تحلیل رفتار کاربردی که مهارت‌های زبانی، اجتماعی و یادگیری را تقویت می‌کند.
3) رویکردهای آموزشی
روش‌های آموزشی به کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم در محیط کلاس درس ارائه می‌شوند. مانند:
رویکرد درمان و آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم (TEACCH)
این رویکرد بر اساس اصولی طراحی شده است که بر ثبات محیطی و آموزش دیداری تأکید دارد و به آموزگاران روش‌هایی را برای ساختاربندی کلاس و افزایش پیشرفت تحصیلی ارائه می‌دهد.
4) رویکردهای اجتماعی-ارتباطی
روش‌های اجتماعی-ارتباطی بر تقویت مهارت‌های اجتماعی و عاطفی تمرکز دارند و شامل:
مدل تحولی-تفاوت‌های فردی
این مدل بر ارتباط والدین و درمانگران با کودکان تأکید دارد و به دنبال کردن علائق فردی و افزایش فرصت‌های ارتباطی است.
مدل مداخله رشد ارتباط (RDI)
شامل فعالیت‌های افزایش‌دهنده انگیزه و توانایی مشارکت در تعاملات اجتماعی است.
داستان‌های اجتماعی
توصیف‌های ساده‌ای را برای افراد مبتلا به اوتیسم ارائه می‌دهند تا از موقعیت‌های اجتماعی مختلف آگاه شوند.
گروه‌های مهارت‌های اجتماعی
فرصت‌هایی برای تمرین مهارت‌های اجتماعی در محیط‌های ساختاریافته فراهم می‌کنند.
5) رویکردهای دارویی
درمان دارویی ممکن است برای کاهش علائم مرتبط با اوتیسم و مشکلات همراه اوتیسم مورد استفاده قرار گیرد. هرچند دارویی برای درمان مستقیم اوتیسم وجود ندارد.
6) رویکردهای روان‌شناختی
رویکردهای روان‌شناختی مانند رفتار درمانی شناختی (CBT) به افراد مبتلا به اوتیسم کمک می‌کنند تا با چالش‌های روانی مانند اضطراب یا افسردگی کنار بیایند. این رویکردها بر یادگیری ارتباط بین افکار، احساسات و رفتار تمرکز دارند.
پیشگیری از اختلال طیف اوتیسم
در حال حاضر هیچ روش مشخصی برای پیشگیری از اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد، اما تشخیص و مداخله زودهنگام می‌تواند تأثیر زیادی بر بهبود مهارت‌های زبانی و رفتاری داشته باشد. با گذشت زمان، بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم مهارت‌های بهتری برای عملکرد اجتماعی و تحصیلی کسب می‌کنند.
ارتباط بین واکسیناسیون و اوتیسم
برخلاف بحث‌های موجود، تحقیقات علمی ارتباطی بین واکسیناسیون کودکان و ابتلا به اوتیسم پیدا نکرده‌اند. اجتناب از واکسیناسیون می‌تواند کودکان و سایر افراد را در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های خطرناکی مانند سیاه‌سرفه، سرخک و اوریون قرار دهد.
تشخیص اوتیسم در دختران
گرچه پیشتر تصور می‌شد که اوتیسم در پسران بیشتر از دختران دیده می‌شود، اما تحقیقات جدید نشان داده‌اند که دختران ممکن است علائم اوتیسم را متفاوت از پسران بروز دهند و به دلایل گوناگون، کمتر تشخیص داده می‌شوند.
علل کمتر تشخیص داده شدن اوتیسم در دختران
- دختران مهارت‌های ارتباطی و زبانی بهتری دارند.
- توانایی تقلید در موقعیت‌های اجتماعی و پنهان کردن علائم اوتیسم.
- کمبود خشونت و تهاجم نسبت به پسران.
- رفتار منفعلانه و خجالتی.
- کنترل احساسات در جمع و برون‌ریزی احساسات در خانه.
نکته: بسیاری از زنان در دوران بزرگسالی به اختلال طیف اوتیسم در خود پی می‌برند.
تفاوت‌های اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) و اوتیسم
اگرچه اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) و اوتیسم هر دو جزو اختلالات عصبی-رشدی به شمار می‌روند و دارای علائم مشترکی هستند، اما این دو اختلال یکسان نیستند.
اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)
ADHD یک اختلال عصبی-رشدی شایع است که معمولاً با مشکلات توجه، بیش‌فعالی و کنترل هیجان همراه است. کودکان مبتلا به ADHD در تمرکز، آرام‌نشستن و فکرکردن قبل از انجام کارها با چالش مواجه هستند.
تفکیک علائم ADHD و اوتیسم
تشخیص تفاوت میان ADHD و اوتیسم، به ویژه در کودکان خردسال، می‌تواند دشوار باشد. با این حال، توضیحات دقیق‌تر و تفکیک علائم می‌تواند در شناخت بهتر و دقیق‌تر این دو اختلال کمک‌کننده باشد.
تفاوت در دامنه توجه در اوتیسم و ADHD
دامنه توجه در اوتیسم
افراد مبتلا به اوتیسم معمولاً تمرکز طولانی‌مدت بر موضوعات مورد علاقه خود دارند، اما در فعالیت‌های بی‌علاقه‌شان تمرکز کمتری نشان می‌دهند. آن‌ها در جابه‌جایی تمرکز بین فعالیت‌های مختلف مشکل دارند.
دامنه توجه در ADHD
در مقابل، افراد مبتلا به ADHD در حفظ تمرکز دچار مشکل هستند و حتی در موضوعات مورد علاقه خود نیز تمرکز محدودی دارند. آن‌ها اغلب از فعالیت‌های نیازمند توجه اجتناب می‌کنند.
تفاوت‌های رفتاری در اوتیسم و ADHD
رفتارهای متمایز در اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است به چیزهای خاصی مانند غذا، اسباب‌بازی یا فیلم‌های خاص برای مدت طولانی علاقه نشان دهند و بعضی علائق را به طور ناگهانی کنار بگذارند.
رفتارهای متمایز در ADHD
کودکان مبتلا به ADHD نیاز به نظم و تکرار مانند کودکان اوتیسم ندارند و به انجام مکرر یک کار به‌مدت طولانی علاقه‌مند نیستند.
ابراز احساسات در اوتیسم و ADHD
ابراز احساسات در اوتیسم
افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است در بیان احساسات خود با مشکلاتی روبرو شوند.
ابراز احساسات در ADHD
در حالی که افراد مبتلا به ADHD ممکن است ناتوانی در بیان کلامی احساسات به دلیل عدم توجه یا بیش‌فعالی داشته باشند یا از توانایی بالایی در صحبت کردن بدون توقف برخوردار باشند.
اختلالات هم‌زمان در کودکان مبتلا به اوتیسم
تقریباً سه چهارم از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم علاوه بر اوتیسم، دست‌کم یک اختلال عصبی، روانی یا پزشکی دیگر را نیز تجربه می‌کنند. این امر منجر به بروز مشکلات پیچیده‌تر جسمی و ذهنی می‌شود.
اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)
مطالعات نشان داده‌اند که 30 تا 50 درصد از افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، علائم اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی را نیز دارند. به‌علاوه، 66 درصد از افراد مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی، ویژگی‌های مرتبط با اختلال طیف اوتیسم را نیز نشان می‌دهند.
اضطراب
حدود 80 درصد کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، از یک یا چندین اختلال اضطرابی رنج می‌برند.
اختلال دو قطبی
این اختلال در بین افراد مبتلا به اوتیسم نسبتاً شایع است و معمولاً در دوران بلوغ بروز می‌کند.
افسردگی
افسردگی به طور مکرر در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مشاهده می‌شود. اما تشخیص صحیح آن در این افراد چالش‌برانگیز است، زیرا ویژگی‌های اوتیسم ممکن است علائم افسردگی را پنهان کنند. نرخ شیوع افسردگی در بین کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، بین 10 تا 50 درصد برآورد شده است.
سخن پایانی: تأکید بر اهمیت تشخیص و درمان به موقع
افراد مبتلا به اوتیسم دارای علائم و ویژگی‌های رفتاری متنوعی هستند که بر روابط و تعاملات اجتماعی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. تشخیص به موقع این اختلال و درمان‌های مربوطه می‌تواند به بهبود عملکرد این افراد، به ویژه کودکان، کمک کند. والدین کودکان مبتلا به اوتیسم باید بدانند که فرزندشان، با وجود این اختلال، همچنان همان فرزند آن‌ها است و نیاز به حمایت و رویکردهای متفاوتی در زندگی دارد تا به موفقیت‌های خود دست یابد.